اسکولیوز یا انحراف جانبی ستون فقرات، عارضه‌ای است که در آن ستون فقرات به جای صاف و مستقیم بودن، به شکل حرف S یا C انگلیسی خم میشود. این انحنا می‌تواند در هر قسمتی از ستون فقرات رخ دهد، اما بیشتر در قسمت فوقانی کمر یا قفسه سینه دیده میشود. اگرچه اسکولیوز در افراد در هر سنی می‌تواند رخ دهد، اما شیوع آن در دوران بلوغ بیشتر است. در موارد خفیف، اسکولیوز ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد. با این حال، در موارد شدیدتر، می‌تواند باعث درد، مشکلات تنفسی و حتی ناتوانی شود. تشخیص و درمان زودهنگام اسکولیوز می‌تواند از پیشرفت انحنا و بروز جدی عوارض اسکولیوز جلوگیری کند. همچنین با توجه به شدت اسکولیوز، روش‌های درمانی مختلفی از جمله استفاده از بریس های مخصوص، حرکات اصلاحی و ورزش درمانی، فیزیوتراپی و در موارد مزمن عمل جراحی وجود دارد.
در ادامه این مقاله به بررسی دقیق‌تر اسکولیوز، از جمله علل، علائم، روش‌های تشخیص، درمان و پیشگیری از آن خواهیم پرداخت. این موارد شامل:
- علت اسکولیوز: عوامل ایجاد اسکولیوز چیست؟
- انواع اسکولیوز: دسته‌بندی بر اساس سن، علت و شکل انحنا
- راه‌های تشخیص: علائم و نشانه‌های اسکولیوز چیست؟
- عوارض شایع ناشی از اسکولیوز
- عوامل تشدید کننده علائم و عوارض اسکولیوز
- اهمیت تشخیص زودهنگام: چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
- درمان بیماری اسکولیوز
- روش‌های غیرتهاجمی در درمان اسکولیوز: طب فیزیکی و غیرجراحی
- روش تهاجمی در درمان اسکولیوز: عمل جراحی
- پیشگیری از اسکولیوز
- توصیه به افراد مبتلا به اسکولیوز
علت اسکولیوز: عوامل ایجاد اسکولیوز چیست؟
علت ایجاد رایج ترین نوع بیماری اسکولیوز، که به آن “اسکولیوز ایدیوپاتیک” می‌گویند، هنوز ناشناخته است. با این حال، شواهد نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی در ابتلا به این بیماری نقش دارند، زیرا در برخی خانواده‌ها به طور مکرر دیده میشود.
انواع نادرتر اسکولیوز می‌توانند ناشی از موارد زیر باشند:
- بیماری‌های عصبی عضلانی: مانند فلج مغزی یا دیستروفی عضلانی که بر قدرت و عملکرد عضلات اطراف ستون فقرات تأثیر می‌گذارند و می‌توانند رشد آن را تحت شعاع قرار دهند.
- نقص‌های مادرزادی: که بر شکل‌گیری و رشد استخوان‌های ستون فقرات در دوران جنینی اثر می‌گذارند.
- سابقه جراحی قفسه سینه در دوران نوزادی: که می‌تواند بر ساختار ستون فقرات و نحوه رشد آن تأثیر بگذارد.
- آسیب یا عفونت ستون فقرات: که می‌تواند منجر به ناهنجاری در شکل ستون فقرات شود.
- ناهنجاری‌های نخاعی: مانند اسپینا بیفیدا که بر رشد و تکامل طبیعی ستون فقرات تأثیر می‌گذارند.
عواملی که در ابتلا به اسکولیوز نقش دارند:
- سن: علائم و نشانه‌های این نوع اسکولیوز معمولاً در دوران نوجوانی، بین 10 تا 14 سالگی، ظاهر می‌شوند.
- جنسیت: دختران و پسران به طور تقریبی مساوی به اسکولیوز خفیف مبتلا می‌شوند. با این حال، دختران بیشتر در معرض خطر پیشرفت انحنا و نیاز به درمان قرار دارند.
- سابقه خانوادگی: اگر سابقه اسکولیوز در خانواده شما وجود دارد، احتمال ابتلای شما به این بیماری افزایش می‌یابد. با این حال، اکثر افراد مبتلا به اسکولیوز ایدیوپاتیک سابقه خانوادگی ندارند.
- هورمون‌ها: برخی مطالعات نشان داده‌اند که تغییرات هورمونی در دوران بلوغ ممکن است در بروز اسکولیوز نقش داشته باشد.
- عوامل محیطی: برخی تحقیقات نشان داده‌اند که عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی یا داروها در دوران بارداری یا جنینی ممکن است خطر ابتلا به اسکولیوز را افزایش دهد.
انواع اسکولیوز: دسته‌بندی بر اساس سن، علت و شکل انحنا
پزشکان برای تشخیص دقیق‌تر اسکولیوز و تعیین نوع روش درمانی، این بیماری را با توجه به سن بیمار، علت بروز آن، شکل و محل انحنا و شدت انحنا در ستون فقرات دسته‌بندی می‌کنند.
دسته‌بندی بر اساس سن و علت بروز:
- اسکولیوز مادرزادی: این نوع اسکولیوز به دلیل ناهنجاری‌های موجود در ستون فقرات یا دنده‌ها از بدو تولد ایجاد میشود. عوامل ژنیتیکی می‌توانند در این ناهنجاری‌ها نقش داشته باشند.
- اسکولیوز ایدیوپاتیک: حدود 80 درصد موارد اسکولیوز از نوع ایدیوپاتیک هستند، به این معنی که علت دقیق آنها ناشناخته است. هیچ مدرکی دال بر ارتباط این نوع اسکولیوز با رژیم غذایی، فعالیت یا وضعیت بدنی وجود ندارد.
- اسکولیوز عصبی عضلانی یا میوپاتیک: این نوع اسکولیوز به دلیل مشکلات عصبی عضلانی زمینه‌ای مانند فلج مغزی یا دیستروفی عضلانی رخ می‌دهد. در این بیماری‌ها، رشد ستون فقرات تحت تأثیر ضعف و ناهنجاری عضلات اطراف قرار می‌گیرد.
- اسکولیوز دژنراتیو: این نوع اسکولیوز در بزرگسالان بالای 65 سال شایع است و به دلیل فرسایش و پارگی‌های ناشی از افزایش سن در ستون فقرات ایجاد میشود.
دسته‌بندی بر اساس شکل انحنای ستون فقرات:
- اسکولیوز قفسه سینه: در این نوع، انحنا در قسمت میانی (قفسه سینه) ستون فقرات ایجاد میشود. این شایع‌ترین نوع اسکولیوز است.
- اسکولیوز کمر: در این نوع، انحنا در قسمت تحتانی (کمر) ستون فقرات ایجاد میشود.
- اسکولیوز توراکولومبار: در این نوع، انحنا در مهره‌های هر دو بخش قفسه سینه و کمر وجود دارد.
- لوو اسکولیوز: در این نوع، ستون فقرات به سمت چپ منحرف میشود و شکل C را تشکیل می‌دهد. این نوع انحنا بیشتر در ستون فقرات کمری دیده میشود.
- دکستروسکولیوز: در این نوع، ستون فقرات به سمت راست منحرف میشود و شکل C برعکس را تشکیل می‌دهد. این شایع‌ترین نوع انحنای جانبی است و معمولاً در ستون فقرات قفسه سینه دیده میشود.
- اسکولیوز دوگانه: در این نوع، دو انحنا در جهت‌های مخالف (C و C برعکس) در ستون فقرات وجود دارد.
دسته‌بندی بر اساس شدت انحنای ستون فقرات:
برای تشخیص میزان انحنا در ستون فقرات، با کمک تصاویر رادیوگرافی زاویه کوب Cobb)) اندازه‌گیری میشود. بر اساس محدوده درجه انحراف، میتوان شدت بیماری اسکولیوز را دسته بندی می شود.
- اسکولیوز خفیف: زاویه کوب بین 10 تا 20 درجه
- اسکولیوز متوسط: زاویه کوب بین 20 تا 45 درجه
- اسکولیوز شدید: زاویه کوب 45 درجه یا بیشتر
لازم به ذکر است که در برخی موارد، بیمار ممکن است ترکیبی از انواع مختلف اسکولیوز را داشته باشد.
دانستن انواع مختلف اسکولیوز به پزشک در تشخیص دقیق‌تر نوع و شدت بیماری و انتخاب بهترین روش درمانی برای بیمار کمک می‌کند.
راه های تشخیص: علائم و نشانه‌های اسکولیوز چیست؟
اسکولیوز، می‌تواند علائم مختلفی را در فرد مبتلا ایجاد کند. در صورت مشاهده هر یک از این علائم، مراجعه به پزشک برای تشخیص و درمان به موقع ضروری است.
- شانه‌های ناهموار: یکی یا هر دو تیغه شانه ممکن است برجسته‌تر به نظر برسد.
- عدم توازن لگن: لگن‌ها ممکن است در یک سطح نباشند و یکی از آنها بالاتر یا پایین‌تر به نظر برسد.
- قفسه سینه نامتقارن: قفسه سینه ممکن است در یک طرف بالاتر از طرف دیگر باشد.
- کمر نامنظم: انحنای کمر ممکن است در یک سمت بیشتر از سمت دیگر باشد.
- تغییرات پوستی: ممکن است لکه‌های قهوه‌ای، موهای زائد یا سایر ناهنجاری‌های پوستی در ناحیه ستون فقرات دیده شود.
- خم شدن بدن: فرد ممکن است به طور غیرطبیعی به یک سمت خم شود.
- در برخی موارد، افراد مبتلا به اسکولیوز ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند.
- شدت علائم می‌تواند بسته به نوع و شدت انحنا در ستون فقرات متفاوت باشد.
عوارض شایع ناشی از اسکولیوز:
همچون سایر انحرافات و اختلالات اسکلتی – عضلانی، بیماری اسکولیوز سبب بروز عوارضی میشود که شایع ترین آنها به این شکل است:
- درد: درد خفیف تا شدید در کمر، پشت یا شانه‌ها
- خستگی: احساس خستگی زودرس، به خصوص بعد از فعالیت بدنی
- تنگی نفس: در موارد شدید، اسکولیوز می‌تواند بر روی ریه‌ها فشار وارد کند و باعث مشکل در تنفس شود
- بی‌حسی یا ضعف: در موارد بسیار نادر، اسکولیوز می‌تواند بر روی اعصاب نخاعی فشار وارد کند و باعث بی‌حسی یا ضعف در اندام‌ها شود.
عوامل تشدید کننده علائم و عوارض اسکولیوز:
- فعالیت بدنی: انجام برخی فعالیت‌های ورزشی یا بلند کردن اجسام سنگین در فرد مبتلا به اسکولیوز می‌تواند درد و سایر علائم را تشدید کند.
- ایستادن یا نشستن طولانی مدت: در مبتلایان به اسکولیوز، حفظ یک وضعیت ثابت برای مدت طولانی می‌تواند باعث خستگی و درد در کمر شود.
- استرس: استرس عاطفی می‌تواند علائم اسکولیوز را در برخی افراد بدتر کند.
اهمیت تشخیص زودهنگام: چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده هر یک از علائم ذکر شده، به خصوص اگر نوجوان هستید، مراجعه به پزشک برای تشخیص و درمان به موقع اسکولیوز ضروری است. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند به جلوگیری از پیشرفت انحنا و بروز عوارض جدی در آینده کمک کند.
- تشخیص زودهنگام اسکولیوز از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا درمان در مراحل اولیه می‌تواند به طور قابل توجهی از پیشرفت انحنا و بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
- در صورت مشاهده هر یک از علائم اسکولیوز، مانند شانه‌های ناهموار، لگن نامتقارن، برجستگی باسن، قفسه سینه نامتقارن، کمر نامتوازن، یا درد کمر، به پزشک مراجعه کنید.
- تشخیص دقیق و به موقع اسکولیوز به پزشک کمک می‌کند تا بهترین روش درمانی را برای بیمار انتخاب کند و از بروز عوارض جدی این بیماری جلوگیری کند.
درمان بیماری اسکولیوز
تشخیص دقیق اسکولیوز، اولین قدم در مسیر درمان موثر این بیماری است. روش‌های مختلفی برای تشخیص این انحراف ستون فقرات وجود دارد که پزشک با توجه به سن، علائم و سابقه بیمار از آنها استفاده می‌کند.
معاینه فیزیکی:
اولین مرحله تشخیص، معاینه فیزیکی توسط پزشک متخصص است. در این معاینه، پزشک:
- وضعیت کلی بدن بیمار را بررسی می‌کند.
- ستون فقرات را از پشت و کناره‌ها مشاهده می‌کند.
- به دنبال ناهنجاری در شکل ستون فقرات، مانند خمیدگی یا برجستگی، می‌گردد.
- تقارن شانه‌ها، لگن‌ها و قفسه سینه را بررسی می‌کند.
- از بیمار می‌خواهد خم شود تا انحنای ستون فقرات بیشتر نمایان شود.
- در صورت لزوم، معاینات عصبی برای بررسی عملکرد عصب و عضله انجام می‌دهد.
تصویربرداری:
در صورت مشاهده ناهنجاری در معاینه فیزیکی، پزشک ممکن است از روش‌های اسکن سه بعدی ستون فقرات و رادیوگرافی برای بررسی دقیق‌تر ستون فقرات استفاده کند. رایج‌ترین روش‌های تصویربرداری برای تشخیص اسکولیوز عبارتند از:
- اسکن سه بعدی ستون فقرات: ساده ترین و سریع ترین راه برای تعیین انحراف و انحنای ستون فقرات در افراد است. این روش بدون عارضه برای افرادی که محدودیت های استفاده از سایر روش های تصویر برداری که در ادامه مطرح خواهد شد را ندارد.
- رادیوگرافی: در تکمیل اسکن سه بعدی، جهت اندازه گیری شدت انحنای ستون فقرات و تشخیص آسیب های احتمالای وارد شده به ستون فقرات، ممکن است پزشک از رادیوگرافی اشعه ایکس استفاده کند.
- آم آر آی یا سی تی اسکن: در مواردی که پزشک تشخیص دهد عوارض و آسیب های اسکولیوز مزمن شده است، برای تشخیص و جلوگیری از آنها و تجویز روش درمانی مناسب تر، ممکن است از این روش های تصویر برداری کمک بگیرد.
اندازه‌گیری انحنا:
برای تعیین شدت اسکولیوز، از روشی به نام “زاویه کوب” Cobb) ) استفاده میشود. این روش، زاویه انحنا را در ستون فقرات بر اساس تصاویر رادیوگرافی اندازه‌گیری می‌کند. دانستن میزان انحراف و انحنا برای پزشک متخصص در تجویز فرآیند درمان و انتخاب روش درمانی اهمیت بالایی دارد. این اندازه گیری در حین فرآیند درمان و چکاب های دوره ای نیز اجرا خواهد شد.
روش‌های غیرتهاجمی در درمان اسکولیوز: طب فیزیکی و غیرجراحی
- چکاپ دوره ای: در موارد خفیف اسکولیوز، به خصوص در کودکان خردسال، ممکن است نیازی به درمان فعال نباشد. با این حال، بیمار باید به طور منظم توسط پزشک معاینه شود تا از پیشرفت انحنا اطمینان حاصل شود.
- بریس های مخصوص ستون فقرات: بریس‌های طبی می‌توانند برای جلوگیری از پیشرفت انحنا در کودکانی که هنوز در حال رشد هستند موثر باشند. بریس‌ها باید به طور مداوم و طبق دستور پزشک پوشیده شوند تا کارایی لازم را داشته باشند. بریس آرت، بریس شنو، بریس کایفولوژیک، بریس بوستون و … از متداول ترین بریس های مخصوص در درمان بیماری اسکولیوز است.
- حرکات اصلاحی و ورزش درمانی: تکنیکهای حرکات اصلاحی و ورزش درمانی می‌تواند به تقویت عضلات کمر و بهبود انعطاف‌پذیری ستون فقرات کمک کند. متخصصان طیف وسیعی از متدهای ورزشی را برای درمان این بیماری پیشنهاد می‌کنند که موثرترین آنها مانند روش شروت Schroth می تواند به درمان اسکولیوز کمک کند. توجه داشته باشید که ورزش باید زیر نظر منخصصان انجام شود. سایر تکنیک های فیزیوتراپی نیز برای کاهش درد ناشی از اسکولیوز استفاده میشود.
- تزریق نخاعی: در موارد شدید اسکولیوز که اعصاب را تحت فشار قرار می‌دهند، تزریق استروئید و بی‌حسی موضعی می‌تواند به طور موقت درد را تسکین دهد.
روش تهاجمی در درمان اسکولیوز: عمل جراحی
جراحی آخرین راه حل برای درمان اسکولیوز است. این روش معمولاً برای انحناهای شدید (بیش از 40 درجه) یا در مواردی که انحنا علیرغم روش های درمانی غیرجراحی، همچنان در حال پیشرفت است، در نظر گرفته میشود.
انتخاب بهترین روش درمانی برای اسکولیوز به عوامل مختلفی از جمله شدت انحنا، سن بیمار، وضعیت سلامتی کلی و ترجیحات فردی بستگی دارد. پزشک با بررسی دقیق شرایط بیمار و با در نظر گرفتن تمام جوانب، بهترین روش درمانی را برای او تجویز می‌کند.
پیشگیری از اسکولیوز
نکات پیشگیرانه برای جلوپیری از ابتلا به بیماری اسکولیوز شامل موارد زیر می شود:
- آزمایش غربالگری: اگر سابقه خانوادگی اسکولیوز دارید، فرزندتان را در سنین 10 تا 14 سالگی برای غربالگری اسکولیوز به پزشک یا متخصص مربوطه ارجاع دهید.
- حفظ تناسب اندام: ورزش منظم و داشتن وزن متناسب می‌تواند به تقویت عضلات کمر و ستون فقرات کمک کند و از فشار روی ستون فقرات بکاهد.
- حالت بدنی صحیح: هنگام نشستن، ایستادن و راه رفتن، کمر خود را صاف نگه دارید و از قوز کردن یا خم شدن به یک سمت خودداری کنید.
- استفاده از کوله‌پشتی مناسب: هنگام حمل کوله‌پشتی، از هر دو بند آن به طور مساوی استفاده کنید و وزن کوله‌پشتی را متناسب با قدرت بدنی خود تنظیم کنید.
- حفظ بهداشت خواب: از تشک و بالش مناسب برای خواب استفاده کنید تا ستون فقرات شما در حین خواب در وضعیت صحیح قرار گیرد.
توصیه به افراد مبتلا به اسکولیوز
- معاینات منظم: اگر به اسکولیوز مبتلا هستید، به طور منظم توسط پزشک خود معاینه شوید تا از عدم پیشرفت انحنا و بروز عوارض احتمالی اطمینان حاصل کنید.
- تمرینات ورزشی: انجام تمرینات ورزشی تقویتی و کششی تحت نظر فیزیوتراپیست ها و کاشناسان حرکات اصلاحی، می‌تواند به تقویت عضلات کمر و ستون فقرات، بهبود انعطاف‌پذیری و کاهش درد کمک کند.
- استفاده منظم بریس: در برخی موارد، ممکن است پزشک استفاده از بریس‌های طبی را برای جلوگیری از پیشرفت انحنا در کودکان در حال رشد تجویز کند. استفاده منظم و مرتب مطابق دستور العمل پوشش که توسط متخصصان تجویز شده است بطور جد در درمان و کنترل بیماری موثر است.
- استرس خود را مدیریت کنید: استرس می‌تواند علائم اسکولیوز را تشدید کند. تکنیکهای آرامش‌بخش مانند یوگا، مدیتیشن یا تنفس عمیق می‌توانند به مدیریت استرس کمک کنند.
- از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید: بلند کردن اجسام سنگین می‌تواند فشار زیادی به ستون فقرات وارد کند. اگر مجبور به بلند کردن چیزی هستید، از خم کردن کمر خودداری کنید و از پاهای خود برای بلند کردن استفاده کنید.
- کفش مناسب بپوشید: کفش‌های مناسب با پاشنه کوتاه می‌توانند به حفظ تعادل و کاهش فشار روی ستون فقرات کمک کنند.
- رژیم غذایی سالم داشته باشید: یک رژیم غذایی سالم و متعادل می‌تواند به حفظ وزن متناسب و تقویت استخوان‌ها و عضلات کمک کند.
جمع بندی
اسکولیوز، انحراف جانبی ستون فقرات، اختلالی است که می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما بیشتر در دوران بلوغ شایع است. علل مختلفی برای این بیماری وجود دارد و در برخی موارد ناشناخته است. با این حال، با آگاهی و اقدام به موقع میتوان تا حد زیادی از بروز و پیشرفت آن جلوگیری کرد و یا آن را مدیریت کرد.
اسکولیوز در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع می‌تواند عوارض جدی مانند درد مزمن، مشکلات تنفسی، ناتوانی و حتی در موارد بسیار نادر مرگ را به دنبال داشته باشد. بنابراین، آگاهی از علائم این بیماری و پیگیری درمان به موقع از اهمیت بالایی برخوردار است. با انجام معاینات منظم، به خصوص در دوران بلوغ، و در صورت مشاهده هر گونه علامت مشکوک، میتوان به سرعت برای تشخیص و درمان اسکولیوز اقدام کرد و از بروز عوارض جدی آن جلوگیری کرد. برای جلوگیری، تشخیص و یا درمان اسکولیوز می‌توانید با کارشناسان کلینیک امید درتماس باشید.
